Wie geloofde dat we na covid naar het ‘oude normaal’ zouden glijden, is er royaal aan voor de moeite. We zijn naadloos in een brutale oorlog terechtgekomen, waar de onzekerheid op menselijk, financieel, economisch en geopolitiek vlak zo mogelijk nog groter geworden is. De Amerikaanse onderzoeker Alex Steffen heeft het over ‘Transapocalyptic’. De wereldwijde viruscrisis bleek niet het einde van de wereld, maar we hollen van de ene globale schok naar de andere.

Bedrijven moeten daarmee leren leven. We moeten ons anders organiseren om wendbaarder te worden en steeds sneller leren inspelen op veranderingen. Maar als individu ligt het net iets anders en is het moeilijker daar zo nuchter over na te denken. De situatie in Oekraïne heeft er bij mij diep op in gehakt. Het doet mij afvragen of we wel vooruitgang aan het maken zijn.

Ik was zo’n 11 jaar, toen ik de krant aandachtiger begon te lezen en mijn interesse van de Jommeke-strips achteraan verlegde naar de voorpagina’s. Het was een brutale schok om als kleine jongen geconfronteerd te worden met zoveel conflict en menselijk leed. Ik herinner mij nog mijn meest naïeve en achteraf bekeken domme gedachte: ‘Gelukkig dat we dat allemaal zullen oplossen tegen dat ik oud ben.’

Misschien hebt u op AppleTV+ genoten van ‘The Foundation’, de verfilming van de magistrale scifitrilogie van Isaac Asimov. Apple heeft er een redelijk deftige enscenering van gemaakt. De protagonist is de geniale Hari Seldon, de grondlegger van ‘psychohistory’. Dat is een fictieve wetenschap, volledig ontsproten aan Asimovs brein, waar een combinatie van geschiedenis, sociologie en statistiek toelaat voorspellingen te maken over het toekomstige gedrag van grote groepen mensen.

Psychohistory is pure sciencefiction. Net als Seldon. Maar Peter Turchin komt heel dicht bij beide in de buurt. Die Amerikaanse onderzoeker met Russische roots heeft er zijn levenswerk van gemaakt om alle grote wijzigingen en evoluties in alle menselijke culturen en beschavingen te documenteren, te modelleren en te vatten in statistiek. Turchin heeft dat neergepend in zijn magnum opus: ‘The Rise and Fall of Empires: War and Peace and War’. Dat was een van de meest deprimerende boeken die ik ooit las: elk rijk is gedoemd te falen en elke vrede is gedoemd om door oorlog te worden ontzet. Ik weiger halsstarrig mij daarbij neer te leggen.

Volledig in lijn met mijn ultranaïeve gedachte als 11-jarige hoop ik uit de grond van mijn hart dat Turchin ongelijk heeft. Ook al komt plots de hele veiligheidsstructuur die we na de Tweede Wereldoorlog hebben opgebouwd op losse schroeven te staan. Die zal de komende tijd extreem op de proef worden gesteld.

De voormalige secretaris-generaal van de Verenigde Naties en de Nobelprijswinnaar Dag Hammarskjöld zei ooit: ‘De VN zijn nooit ontworpen om ons naar de hemel te loodsen, wel om ons de hel te besparen.’ Ook best deprimerend, maar wel realistisch. Helaas stammen de VN uit de eerste helft van de vorige eeuw, en lijken ze disfunctioneler dan ooit.

Ik blijf geloven dat deze oorlog ons kan dwingen om een nieuw globaal systeem van veiligheid en democratie te ontwerpen. Eén waarin we geen speelbal zijn van de grillen van gefrustreerde bejaarde despoten, en meer kunnen inzetten op globale collectieve vooruitgang. Eén waarin elfjarigen die de gruwelijke realiteit van vandaag ontdekken, de hel bespaard kan blijven. Maar daarvoor moeten we onze globale structuren durven aanpassen aan de nieuwe orde.